Altay Öktem
Burada bir şeyin hoş olup olmadığına onu öldürerek karar veriyorlar. Bu, şu anda okumaya başladığınız yazının birinci cümlesi değil. Erdem Bilsel’in ‘Kâğıdın Ölümü’ isimli yeni şiir kitabının birinci dizesi. Daima duyarız: Bir romanın giriş kısmı, hatta birinci cümlesi çok değerlidir. Pekala, şiir kitabı için de tıpkı şeyi söylemek mümkün mü? Mümkünmüş. Zira kitabın yalnızca birinci dizesi değil, birebir vakitte anahtar dizesi bu.
‘Kâğıdın Ölümü’ üç kısımdan oluşuyor. Birinci kısım olan Okur İçin Güzergâh, ismiyle müsemma, bir güzergâh çiziyor okura. Yaşanmışlığın ve hesaplaşmanın (belki de hesaplaşamamanın verdiği acının) bilgeleştirdiği bir telaffuzla karşılaşıyoruz. Damıtılmış hayat bilgisi de denebilir buna.Yerde olması gerekeni omuzlarda taşıyan, omuzlarda olması gerekeni yerlerde tartaklayan senin tuhaf yazgın değil mi? diye sorarken, bu yazgının yükünü yalnızca kendisi taşımıyor şair, soru cümlesiyle, yükü okurun sırtına da yüklüyor. Ki en doğrusunu yapıyor, hem metnin içine çekiyor okuru hem de kendisiyle yüzleşmesinin gerekliliğini yüzüne vuruyor.
‘Kâğıdın Ölümü’, ihtimamla seçilmiş bir kitap ismi. Günümüzün bir gerçeğini, beyaz kâğıdın iç çekişini imliyor fakat orada kalmıyor. Kâğıt, tıpkı vakitte bir metafor. Vefat (kâğıt da dahil) bildiğimiz, inandığımız tüm kıymetlerin yok oluşudur. (Dönüşümü de diyebiliriz tahminen buna; ki mevt dönüşmek değil midir aslında?)
Kitabın altı kısımdan oluşan, düzyazı şiir formatındaki bu birinci şiiri boyunca, kağıtla (aslında hayatla) yüzleşiyoruz. Evet, yazı unutmaz, sözcükler bir yükselip bir alçalır, dizelerin altını çizdirir bize kâğıt. Lakin bununla yetinmez. Ihlamur toplatır bize, bir taşa oturtup denize baktırır, yağmurda omuz omuza dağlara yanlışsız yürütür. Dağda, kırda, kentte, parkta öldürülen çocukların ismi yazılır ona.
Hemen bir parantez açıp Gurur Bilsel’in yalnızca yeterli bir şair olmakla kalmadığını, birebir vakitte şiiri, şiir eleştirisini ve şiir kuramlarını çok yeterli bildiğini de hatırlatmak isterim burada. Parantezin nedeni, şiirlerin ortasına hınzırca sızdırdığı iki dize. Düzyazı şiir biçiminde kaleme aldığı bu şiirde, mensur şiir dostum olur dizesini de sıkıştırmış ortaya. Seçtiği biçimin seçilme nedenini de bulsun, anlasın okur diye! Başkası, ‘Kâğıdın Ölümü’ isimli lirik şiirinin son dizesi. Yıllardır çeşitli mecralarda sürdürülen anti-lirik şiir anlayışına ve bu anlayışın nedenselliğini açıklamak için yazılagelen sayfalar dolusu manifesto üslubu yazılara tek bir dizeyle yanıt vermiş: lirizm ölse İclâl’i sever miydim bu kadar.
APARTMANIN BİLİNÇALTI, İSTANBUL’A KÜSEN KAR
Bu kısımdaki öteki şiirlerde kâğıda dönmüyoruz bir daha. Ya da biz o denli sanıyoruz. Kağıda yazılmış şiirler okuyoruz zira. Kâğıda yazılmış ve hayata kazınmış şiirler. bir görünmez el var avluda/ on yedi yaşında apansız bıçaklandığımız/ günlerden kalan dizelerinin altını kalın kalemlerle çizdim. On yedi yaşında apansız bıçaklanabiliriz, çok sık karşılaşılan bir şey olmasa da mümkündür bu ancak o günlerden kalan görünmez elin hâlâ avluda olduğu bilgisi, kitabın birinci şiirlerinde kelam edilen o tuhaf yazgıya, o soru cümlesine tekrar götürmüyor mu bizi? Yerde olması gerekenleri omuzlarda taşır, omuzlarda olması gerekenleri yerlerde tartaklarsak şayet, avludaki o görünmez el ebediyen yaşar orada. Ve biz fark etmesek de, bıçaklanır dururuz her gece.
Kağıdın Mevti, Erdem Bilsel, 88 syf., Yitik Ülke Yayınları, 2023. Hiçbir yere gitmemiş üzere oturan ve her yerden gelmiş üzere bakanların şiirleri bunlar. O yüzden eşinden ayrılan arkadaşlar daima yer kata taşınıyor ve İstanbul’a küsüyor kar. Kent, kır, kar ve dağ bir ortada. Ve bilindik insan yüzleri. Gurur Bilsel evvel hazırlıyor okuru, temkinli ve tereddütlü biçimde değil ancak; epeyce net ve sert biçimde hazırlıyor, sonra arttırıyor şiirinin sarsıcı dozunu. Kitabın ikinci kısmı, Öfkeli Şiirler ismini taşıyor. Hayvanları duydum, bitkilere çalıştım, beşerlerle oturdum diye başlıyor öfkeli şiirlere. Buradaki yüklemler ihtimamla seçilmiş bana kalırsa. Duymak da çalışmak da etkin bir aksiyon; özneleri de hayvanlar ve bitkiler. Oturmak ise pasif bir hareket. Öznesiyse insan. Tabiata dair net bir hal var burada. Esasen, tekrar düzyazı şiir biçiminde yazılan bu kısımdaki şiirlerde, yeryüzünü hallaç pamuğu üzere atıyor şair, derelerin, dağların, ormanların, denizlerin kardeşliğine sokulmuş hançerleri anlatıyor, o da yetmiyor, devlet düşmediği yeri de yakıyor, diyerek ateşin kimliğini ifşa ediyor. Neden buradayız ve neden böyleyiz sorusunu, ‘Kâğıdın Ölümü’nü okur okumaz, hiç düşünmeden, aklına gelen birinci cümleyle anlat deseler; biz dünyayı hiç anlamadık aslında, zira yağmura inanmadan yağdırana inandık, derdim. Tahminen de bu yüzden kaybettik biz. Ziyadesiyle kaybettik.
BİZİM HİSSETTİKLERİMİZ BU HAYAT İÇİN FAZLA
Kitabın son kısmı Keramos Göğü Altında Sekiz Modül ismini taşıyor. Keramos, Milas, Ören’deki bir antik kent. Erdem Bilsel’in uzun müddettir Milas’ta yaşadığını düşündüğümüzde, bu şiirlerin yakın periyotta yazıldığını iddia etmek güç değil. Keramos’un tarihine, yer aldığı coğrafyaya göndermeleri olan lakin tüm bu özelliklerin öznelliğin hamurunda yoğurulduğu, bu manada da vaktin sürekliliğine vurgu yapan sekiz modül bu. Zati, sevgilisini harflerin değmediği tenha kasabaları koklamaya çağırıyor şiir öznesi. Keramos göğünün altında olup da o eşsiz denize girmemek mümkün mü? Denize girmeyi, birbirimizin uçsuz bucaksız kalbine girer gibi diye betimliyor lakin o görkemli çam ağaçlarının, kekik kokularının ortasından geçip denize yanlışsız yürümek, aynada boğulan halkın ortasından yürümekle mümkün oluyor fakat. Tekrar, ağacı dinle, taşı soy, mermeri yontan suyu duy davetini yapıyor lakin dinlenilen ağacın, soyulan taşın, mermeri yontan suyun eskilerden sızdığını da bilhassa belirtiyor. Bu manada, hitap edilen sevgili, evet bugündedir lakin dünün izlerini de taşımaktadır üzerinde. Yaşanan aşk, asırlardır yaşanagelmiş aşklara karışacaktır eninde sonunda. Bunu, kaybolan nedir, sorusuna verilen cevaptan anlıyoruz. Kaybolan, elimizde tuttuğumuzu zannettiğimizdir aslında. Keramos göğünün altında, dağdan inip denize gerçek yürürken, ister tek başına olalım ister sevgilimizle el ele, şunu unutmamalıyız: Denize hakikat gitmek üzere indiğimiz dağ vakitten azadedir. Dağa vakti insan getirmiştir. Bu şiirlerde, öznel bir duygulanım çerçevesi oluşturulmuş ve hem vaktin hem uzamın sürekliliği nakış üzere işlenmiş o çerçevenin içine. Bu bağlamda, bizim hissettiklerimiz bu hayat için fazla dizesi de, bir evvelki kısımdaki Öfkeli Şiirler’e götürüyor beni. Yıkımlardan geldiğimiz, yıkımları son süratle sürdürdüğümüz ve sonuçta yeni yıkımlara hakikat dörtnala ilerlediğimiz bir çağda, hissettiklerimiz bu hayat için fazladır elbette. Kaldı ki geçmiş çağlarda yaşayanların (aynada boğulan Keramos halkının mesela) hissettikleri de kendi yaşadıkları hayat için fazlaydı kesinlikle. Öyleyse insan nedir? Söyleyemedikleridir bir bakıma.
Kitabın sonlarına hakikat, Keramos göğünün altında, insan söyleyemedikleridir, diyor Onur Bilsel. Kitabın birinci şiirinde ise, büyük kelamlar söyleyecek yaşları geçtim, diyordu. Sahiden de büyük kelamlar yok şiirlerinde. Daha fazlası var. Büyük kelamlar, gürültülü biçimde söylenir zira. Derin sözlerse bilgelikle. Söyleyemediklerine gelince… Onlar, esasen söylenmesi gerekmeyenler bence. Her güçlü şiirde, iki dizenin ortasında görünmeyen bir üçüncü dize daha vardır ki, o da anlayana mükâfat, anlamayana yüktür. Hülasa, sözcüklerden öteki yükü olmayanlar, ‘Kâğıdın Ölümü’nü okumakla kalmasınlar, gezinedursunlar mananın ve çağrışımın dehlizlerinde.