DİYARBAKIR – İlhan Sami Çomak’ın “Açık Deniz” kitabının yayımlanmasına hasbelkader katkıda bulunmuştum. Kitabın kapak fotoğrafını de ben seçmiştim: Açık denizde bir yelkenli. Bir mahpusun düşünü tabir ediyordu güya.
Kitabı yayına hazırlarken editör inisiyatifi ya da ukalalığıyla kimi dizelere müdahale etmiştim. Biraz bozulmuş tabi ve “Vecdi şiirden anlamıyor” üzere bir cümle ile kızgınlığını lisana getirmiş. Ben de, “Dışarı çıksın, kıyasıya şiir tartışalım” diye karşılık göndermiştim.
O tarihte tekrar yargılanması ve hür bırakılması gündemdeydi. Olmadı, özgür bırakılmadı. Lakin cezaevi şartlarında şiir yazmaya devam etti ve İlhan Sami Çomak şiirini oluşturdu.
Belki bu uğraşı, ısrarı, inadı yüzünden 30 yılını doldurduğu halde hâlâ cezaevinde tutuluyor.
İlhan Sami Çomak, somut hiçbir kanıt olmamasına karşın müebbet mahpus cezası aldı ve 30 yıldır mahpusta. Özgür bırakılması beklenirken, İdare ve Gözlem Kurulu Çomak’ın ‘ıslah’ edilmediğine karar verdi ve tahliyesi ertelendi. Çomak, 3 ay sonra yine kelam konusu konseyin karşısına çıkacak ve bu heyet tekrar Çomak’ın ‘ıslah’ olup olmadığına karar verecek.
Tahliye olacak umuduyla cezaevine hakikat yola çıkan aile, İlhan Sami Çomak’a sarılıp hasret gidermek için 3 ay daha bekleyecek. Şayet Heyet, yeni bir ertelemeye gitmezse…
İlhan Sami Çomak şair ve bilhassa şiire ilgi duyanların takip ettiği bir isim. Şair olarak isim yaptığından bu yana duruşmaları takip edildi, özgür bırakılması için değişik kampanyalar düzenlendi. Tahliyesinin 3 ay daha ertelenmesi bu nedenle kamuoyu tarafından reaksiyonla karşılandı.
Hukukçular, 30 yıldır cezaevinde tutulan İlhan Sami Çomak’ın tahliyesinin yasal desteği olmayan keyfi bir kararla ertelendiğini söylüyor.
Kararda “genel olarak olumsuz bir durum olmamasına rağmen” geçmiş disiplin cezaları gösterilerek “iyi hal” yokluğuna münasebet yapıldı. Halbuki geçmiş disiplin cezalarının hiçbiri şartlı salıvermeye ait pürüz teşkil eder nitelikte değil. Biliyoruz ki infazda ayrımcılık ve infaz yakmalar siyasal mahpuslara uygulanan tecridin görünen bir yüzüdür. İnfaz yakma, başta Anayasa olmak üzere ceza hukuku unsurlarını, umut hakkını, adil yargılanma hakkını ortadan kaldıran bir uygulamaya dönüştü.
İDARE VE GÖZLEM KURULU DİYE BİR ŞEY
İlhan Sami Çomak’a yönelik alınan karardan sonra pek çok kişi İdare ve Gözlem Kurulu’ndan haberdar oldu.
İdare ve Gözlem Kurulu’nun aldığı tahliyeyi erteleme kararlarıyla ilgili en çok müracaat alan kurumların başında İnsan Hakları Derneği (İHD) geliyor. Tahliye kararlarının ertelenmesiyle yine gündeme gelen maddeyi, İdare ve Gözlem Kurulu’nun yapısını ve işleyişini, aldığı kararların sonuçlarını İHD Diyarbakır Şubesi Başkanı Ercan Yılmaz ile konuştuk.
Yılmaz, İnfaz Kanunu’nda Aralık 2020’de bir değişiklik yapıldığını belirterek, “Daha öncesinde şöyle bir uygulama vardı. İsimli hatalılar, alınmış olan mahpus cezasının üçte ikisini yattıktan sonra, son bir yıl kontrollü hürlükle tahliye oluyordu. Terörle Mücadele Kanunu (TMK) kapsamında yargılananlar yahut isimli mahpusların bir kısmı, işte uyuşturucu ticareti, insan öldürme hatalarında bu oran dörtte üç. Yani almış olduğunuz mahpus cezasının dörtte üçü bittikten sonra son bir yılda kontrollü özgürlük ve şartlı salıvermeden özgür bırakırlardı. Bu kanunda 29 Aralık 2020 tarihli bir değişiklik yapıldı ve bu düzgün hal değerlendirmesinin bir şura tarafından yapılacağı söylendi. Bu şura da hapishanede vazifeli olan memurlardan ve cumhuriyet başsavcısından ya da başsavcının görevlendirdiği bir savcıdan oluşuyor” dedi.
‘HAKLI OLDUĞUMUZ ORTAYA ÇIKTI’
Yılmaz, kelam konusu heyetin tahliyesi gelen mahpuslara birtakım sorular sorduğunu, hapishanede geçirdikleri müddette yeterli halli olup olmadıklarına ve ‘ıslah’ edilip edilmediklerine karar verdiğini söyledi.
Bu yasa tasarısı ortaya atıldığı vakit yüksek sesle itiraz ettiklerini söz eden Yılmaz, “Çünkü Türkiye’de bu üslup şuraların nasıl çalıştığını biliyoruz. Mahpusların yıllar evvel işledikleri ve cezalandırıldıkları fiillerle eş tutulup, hapishanede tutulma müddetlerinin uzatılabileceği kaygısını taşıyorduk, ki bugün haklı olduğumuz ortaya çıktı” diye konuştu.
Kanunda değişikliğin üzerinden yaklaşık 4 yıl geçti. Yılmaz, bu uygulamayla birlikte, şu ana kadar infaz müddetleri uzatılan 476 mahpus tespit ettiklerini söyledi. Yılmaz, “Tabi bunların içerisinde 2 kez, 3 kez, 4 kere infazı uzatılanlar var. Mesela 30 yılı dolmuş, hatta 32. yılın içerisinde olan mahpuslar var” diyerek uygulamayı eleştirdi.
İHD Diyarbakır Şubesi Başkanı Ercan Yılmaz ‘PİŞMAN MISIN?’ SORUSU
Kurul, 30 yılını doldurmuş mahpuslara ne soruyor? Galiba temel değerli soru bu olmalı. Zira sorulan soru, aslında şura içinde yer alanların mahpusla ilgili niyetini ya da uygulamaya yaklaşımını da tanım eder niteliktedir.
Ercan Yılmaz, işleyişi şöyle anlattı: “İdari Gözlem Kurulu, şu gün şu tarihte heyete çıkacaksınız, diyor. Şuraya çıkan mahpusa, ‘Şu tarihte cürüm işlemişsiniz ve yargılanmanız yapılmış. Bu yargılama sonunda şu cezayı almışsınız. Bu hatası işlediğiniz için pişman mısınız, değil misiniz?’ Bize gelen müracaatlara nazaran mahpuslara en çok bu soru soruluyor. Meğer bu soruyu sorabilecek tek bir makam var Türkiye’de, o da mahkemelerdir. Mahkemeler hata kuşkusu altında olan insanlara, TCK’daki aktif pişmanlık kararları gereği sorar bu soruyu.
‘İYİ HALLİ DEĞİLDİR, 6 AY DAHA MAHPUSTA KALSIN’
Aradan 30 yıl geçtikten sonra mahkeme vasfı olmayan, içinde yalnızca bir hukukçunun olduğu bir konseyin bu soruyu sormaya hakkı olmamalı. Düşünün, bir psikolog ya da bir din vazifelisi soruyor ‘Sen pişman mısın?’ diye. ‘Biz bu soruya bir yanıt vermek istemiyoruz’ diyor mahpuslar. En başat sorun pişmanlık sıkıntısını sormak. İkincisi, kendilerince birtakım kriminal sorular soruyorlar. Mesela PKK üyeliğinden ötürü tutuklu olan bireye, ‘PKK sizin için ne söz ediyor’ diye bir soru soruyorlar. Rahatsız olunan bir yanıt verildiği vakit da düzgün halli olmadığı istikametinde bir karar kuruluyor. Yeniden resmi ideolojiye uygun olmayan bir yanıt verildiği vakit mahpuslar hakkında, “İyi halli değildir, altı ay daha hapishanede kalması gerekiyor’ formunda kararlar veriliyor. Bunlar en çok rastladığımız şeyler. Yeniden çok çok uzun mühlet evvel alınan bir disiplin cezası mahpusların infazının uzatılmasına neden olabiliyor.”
4 YILDIR DANIŞTAY’DA BEKLEYEN DOSYA
İHD Danıştay nezdinde bu yasa değişikliğinin iptalini talep etmiş fakat dört yıldır Danıştay rastgele bir karar vermiş değil. Kimi hukuk örgütleri ve baroların da davalar açtığını, bütün davaların birleştirildiğini hatırlatan Yılmaz, buna karşın şimdi bir kararın çıkmadığını belirtiyor.
Birleştirilen davalar hakkında 4 yıldır karar verilmemiş olmasını pahalandıran Yılmaz, şunları söyledi: “Dışarıdaki tabir özgürlüğünün sonlandırılması Türkiye’de son yıllarda en büyük gündemimiz. Toplantı, şov, yürüyüş haklarının engellenmesi, nasıl en büyük sorunsa, hapishanede tutulan mahpuslar açısından da bu bu türlü. ‘Bazı ödünler vereceksin’ yaklaşımı var devlette. Bu nedenle 500’e yakın insan, bu maddeden ötürü infaz mühletleri 6 ay, 1 yıl, 1,5 yıl uzatılarak hala hapishanede tutuluyorlar. Üstelik bunların içerisinde çok önemli hastalığı olan beşerler var. Hapishanenin fiziki şartlarının insan sıhhatine olumsuz tesirleri herkes için malum. Bu insanların büyük çoğunluğu 90’lı yılların şartlarında sorgulandılar. O devir gözaltı mühletleri 90 güne ulaşmış, avukat görüşünün yasaklandığı, çok ağır azapların olduğu devirden bahsediyoruz. Bunu devletin kendisi de kabul ediyor. Hukukun büsbütün askıya alındığı yıllar. Gözaltı şartlarında ağır azaplardan ötürü bedenlerinde kalıcı hasarlar olan insanlardan kelam ediyoruz. Bu kalıcı hasarlar 30 yıl hapishanede kalan insanlarda kalıcı hastalığa dönüştü. Bugün işte infaz mühleti uzatılan insanların büyük çoğunluğu da tıpkı bireyler. Yakın vakitte hapishanede vefat eden birtakım mahpusların infazlarının uzatıldığını biliyoruz.”
Ercan Yılmaz, Gazete Duvar Diyarbakır Temsilcisi Vecdi Erbay’ın sorularını yanıtladı.
‘BU TCK KAPSAMINDA SUÇTUR’
Burada, infazı uzatılan mahpusların, konsey kararına itiraz hakkı geliyor insanın aklına. Mahpusların karara itiraz hakkı varsa, süreç nasıl ilerliyor.
“Evet, bir itiraz yolunuz var” diyor Yılmaz ve şöyle devam ediyor: “Kurulun verdiği karar için evvel infaz hakimliğine itiraz ediyorsunuz. İnfaz hakimliği kararı yanlışsız bulursa Ağır Ceza Mahkemesi’ne götürüyorsunuz. Oradan da bir sonuç alamazsanız Anayasa Mahkemesi’ne ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne götürüyorsunuz. Lakin bu süreçler alışılmış ki çok uzun. Anayasa Mahkemesi’ne götürülen birtakım evraklar var. Lakin Anayasa Mahkemesi olağan bir müracaatta bile 3-4 yılda karar verebilen, iş yoğunluğundan ötürü çok uzun müddette karar verebilen bir yapıya büründü. Lakin şöyle bir şey de var: Ağır Ceza Mahkemesi’nin yahut infaz hakimliğinin kaldırdığı şura kararları da bazen uygulanmıyor. Şuranın verdiği kararı infaz hakimliği yani itiraz merci kaldırıyor. Lakin heyet, tekrar tıpkı kararı verebiliyor. Kimi müracaatlarda bu şikayetleri de alıyoruz. Bugün Anayasa Mahkemesi’nin aldığı kararların uygulanmamasından bahsediyoruz. Demirtaş, Kavala, Can Atalay hakkında Anayasa Mahkemesi’nin kararlarını lokal mahkeme nasıl uygulamıyorsa, İdari Müşahede Konseyleri da itiraz mercilerinin verdiği kararı uygulamıyorlar. Bu süreç bu biçimde uzuyor. Tek seferde tahliye olan mahpus sayısı neredeyse bir elin parmaklarını bile geçmiyor. Tahliye edilenlerin tamamı en az bir kez infaz mühletleri 6 ay uzatılmış şahıslar. Net bir halde söyleyeyim: Bu, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının ihlalidir. Cürümdür. TCK kapsamında hatadır.”
UMUT HAKKI ELLERİNDEN ALINIYOR
30 yıl mahpus yattıktan sonra özgürlüğe ve içeride hasreti çekilen dışarıya ilişkin birçok şeyle buluşmaya bir adım kalıyor. Tünelin ucunda görünen ışık, umut etmeye neden oluyor. Fakat Yılmaz’ın anlattıklarından o denli anlaşılıyor ki İnfaz Kurulu tünelin ucundaki ışığı kapatarak umut etme hakkını elinden alıyor mahpusların. İnsanın umudunu kıran bu müdahale, öfkeyle birlikte ruhsal baskıya da neden oluyordur. Üstelik yalnızca mahpuslar için değil, 30 yıldır yol gözleyen aileler de etkileniyor İnfaz Şurası’nın kararından.
Yılmaz da bu uygulamanın kolay karşılanmadığını belirterek, “Tahliye olduktan sonra bizleri ziyaret eden mahpuslar da oldu. İnfaz ertelemelerinin kendilerinden çok aileleri açısından bir yıkım olduğunu söylüyorlar. Aileler 30 yıl bekliyorlar ve artık tahliye günü geliyor. Aileler ruhsal olarak kendilerini hazırlıyorlar. Lakin bu uzatmalar hem mahpusların hem de ailelerin üzerinde önemli bir tahribat yaratıyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi birçok sıkıntıyı ruhsal azap olarak tanımlıyor. Bu uygulama da tam bir ruhsal azap metoduna, tarifine uygun bir davranış. Umut hakkını ortadan kaldıran bir uygulama. İdari Müşahede Şuraları umut hakkını, insanların hapishaneden çıkma umudunu ortadan kaldırmaya yönelik tam bir ruhsal azap sistemi olarak karşımızda duruyor” tabirlerini kullandı.
‘MUHALEFET UTANGAÇ DAVRANIYOR’
Yılmaz, bir insan hakları ihlali olan bu hususta kâfi bir gündemin oluşmadığı da vurguluyor. “Oysa” diyor Yılmaz, “Siyasi partilerin tamamı bu mevzudan haberdarlar. Bizim hazırladığımız bir rapor oldu. Öteki insan hakları kurumları, barolar da bu sıkıntıya dair tekraren açıklamalar yaptılar. Lakin dediğiniz üzere, kamuoyunun bildiği simalar bu uygulamaya maruz kaldığı vakit tekrar gündeme geliyor” diye konuştu.
Muhalefetin bu mevzuda çok utangaç ve korkak davrandığını söyleyen Yılmaz, “Eğer ihlal edilen hak Kürt sıkıntısıyla ilintili ise turnusol kağıdı ortaya çıkıyor” dedi.
HAK İHLALİ VAR, HERKES SORUMLULUK ALMALI
Adalet Bakanlığı’yla bir görüşme gerçekleştirdiklerini ve bahisle ilgili bir evrak sunduklarını tabir eden Yılmaz, sürecin izleneceği, İdari Müşahede Kurularının gözden geçirileceği tarafında dönüşler aldıklarını söyledi.
İHD Diyarbakır Şubesi Başkanı Ercan Yılmaz, taleplerini lisana getirirken, şunları kaydetti: “Biz uygulamanın tekrar gözden geçirilmesinden fazla büsbütün lağvedilmesi, ortadan kaldırılması gerektiğini düşünüyoruz. Bu türlü bir yapıya muhtaçlık varsa bağımsız bireylerden oluşması gerekiyor. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcısı’nın başkanlığını yaptığı bir şurada, kamu vazifelisi heyet üyelerinin savcının kararının hilafına bir oy kullanması mümkün mü bugünkü konjonktürde? Bu mümkün değil. Birçok Avrupa ülkesinde buna misal sistemler var hapishanelerde, lakin bağımsız şahıslardan oluşur. Bağımsız toplumsal hizmet uzmanları, bağımsız psikologlar ve başkaları sahiden somut değerlendirmeler yaparak bir karar verirler.
Meclis İnsan Hakları Komitesine hususla ilgili binlerce şikayet gittiğini biliyoruz. Komitede Meclis’teki bütün partilerin milletvekilleri yer alıyor. İnsan Hakları Komitesi bu mevzuyla ilgili Adalet Bakanlığı’yla bir görüşme yaparak alternatif tekliflerle birlikte burada yaşanan mağduriyetleri giderebilir.
Sivil toplum örgütleri bu mevzuda sorumluluk alıp burada yaşanan durumlarla ilgili hazırlamış oldukları raporları Adalet Bakanlığı’na, iktidara ve muhalefet partilerine aktarmalı.
Hasta mahpuslar açısından bir günün bile kıymetli olduğunu düşünüyoruz. Zira o hapishane şartları içerisinde sıhhate erişim hakları yok, ilaçlarını düzgün alamıyorlar. En değerlisi hastalıkla gayret için bir moral motivasyonları yok. Bu nedenle hasta mahpuslar özelinde bu durumun tahlile kavuşturulması için tüm hassas kısımların bir baskı oluşturması gerekiyor. İnfaz Heyeti’nin maddeyi uygulama biçimi muhakkak ikinci bir cezalandırma usulüne dönüşmüş durumda.”