Hakikat, bir temsilin gerçekliğini ya da geçersizliğini kabul ettiğimiz noktadan yalnızca bir an sonra başlar (temsil içinde lakin şunlar söylenebilir: “Tam da böyleydi işte!” ya da “Yanılmışım!”). Bu yüzden temsilin hakikatten bir an evvel durması değerlidir; tek gerçek temsil, kendisini hakikatten ayıran boşluğu da temsil eden temsildir.
–Giorgio Agamben
Suat Hayri Küçük
“Güzeller güzeli” diye başlayıp “Başını sallayıp güldü” ile biten bir romanın isminin ‘Yıldıztutan’ olması kaçınılmazmış üzere geldi bana. Dünyanın despotik veçhesini kısa devre yaptıran akış ve oluşların vadisinden bizlere göz kırpan bir ihtimaller kozmosu söküyor bizi mümkünler kalesinden. İhtilal Kalkan’ın birinci romanı ‘Yıldıztutan’; müsabakaların, etkileşimin ve dönüşümün sakin tabiatında kıvrılarak örülmüş, salgılanmış bir ömür övgüsü. İmkânsız sahicilik, aşikâr hakikat, radikal masumiyet, nahif kötülük, aşk ve dostluğun kuvveti ve kudretiyle beliren bir lisanın meyvesi…
‘Yıldıztutan’ı bir fotoğraf olarak alımladım. Ressamın (Devrim) hüneri, ömrün sönümsüz ısrarını görünür kılma biçiminde. Şayet bir çeviri metin olsaydı ‘Yıldıztutan’, yeniden bir fotoğrafmış üzere sokulup, isminin altına, “Suç, Aşk ve Dönüşüm Triptiği” derdim. Bağımsızlığınca geçirgen, yasası gereği ihlalci, objesi gereği tutkulu, lisanınca akışkan olan hayatın; gövdeden vücuda, deriden cilde, güçten kuvvete meylinin cürümle, aşkla ve dönüşümle örüldüğü; oluşun, yıkımın ve yaratımın sakin, serin ve işveli kıvrımları resmedilmiş sözcüklerle…
BİR PATLAMA SESİ…
Foucaultvari söylemek gerekirse, politik olmayan kabahat yoktur. Her cürüm, çekirdeğinde bir reddiye, uyumsuzluk, sabotaj içerir. O denli ki her hatalı sistemin başarısızlığının özgül bir tezahürüdür. Birebir vakit da kabahat ahlaki/ normatif iyi-doğru-güzel inşasının dışlayıcılığıdır. Dünyayı genişleten, belirsizliğe açık, doğurgan ve şehvetli kaçış çizgileridir suçlanan. Sevme kapasitesi, insanın beşerle, tabiatla ve hayatla tabansız karşılaşmalarınca objesini ve formunu bulur…
Yıldıztutan, İhtilal Kalkan, Kaos Çocuk Parkı, 338S, 2022. ‘Yıldıztutan’daki tabiat anlatısını; Hermann Hesse’in ‘Ağaçlar’, Thoreau’nun ‘Walden’, Michael Pollan’ın ‘Arzunun Botaniği’ ve Hemingway’in ‘Güneş de Doğar’ isimli kitaplarındaki tabiata Spinozavari bir katkı olarak düşünmek mümkün:
“Dağda enfes bir bahar günüydü. Kuşlar, inatçı böceklerle yarışıyor, onların tiz seslerini iç gıcıklayıcı nağmeleriyle bastırmak için çabalıyordu. Sonra kuşlar sustu. Kısımlarda mı bekliyorlardı yoksa uçup gitmişler miydi anlamak imkânsızdı. Böcekler devam etti. Artık kuş cıvıltıları yerine uzun müddet koşmuş bir atın soluk alışverişi üzere boğuk bir sesle yarışıyorlardı. Ormanda doğal olmayan bir senfoni başlamıştı. Çıldırmış üzere koşan adam, her adımıyla değişik bir ritme bürünen bu senfoniyi duymadı. (…) Derin bir sessizlik oldu. Gün uzunluğu mızmızlanan rüzgâr, peşine taktığı kuş cıvıltıları ile geri döndü. Bu türlü bir müsabaka olmasa, tabiatın bu hoş anının yaşayan her canlıya huzur vermesi kaçınılmazdı. Sessizlik, korkmaktan artık bitap düşmüş gözlerde tekrar bir ışık çakmasıyla son buldu. (…) Ferahladığını hissetti. Bir patlama sesi senfoniye son verdi.”
Senfoniye son verecek bir patlama, ilerleyen yangını ve hayatı öğüten vakti söndürecek bir esinti, ömrü tazeleyecek bir şifanın izini sürmek, diğer türlü bir ömrün yasasını ve formunu, lisanını ve vücudunu keşfetme isteği ve merakıyla, hayreti ve sezgisiyle okuduğum az kitaplardan biri olan ‘Yıldıztutan’dan, üstte alıntıladığım bu tabiat tasavvuru, tehdit çeşidinden bir vaadin zımnî geçidi üzere belirdiğinde, tam da en kıymetlimle (kızım Nora) tabiata kaçış patikaları aramaktaydım. Yani İstanbul’dan, telaştan, süratten, mekanikten, başarı/ memnunluk safsatalarından sekerek, tabiatın kudretine gark olmaktaydım…
İhtilal Kalkan DÜNYAYI ESNETEN BİR SAMİMİYET
Kızım Nora’yla yaptığım 10 günlük tatilde; deniz, bira ve Nora’nın sevinciyle taçlanan günlerimin tahtında okudum ‘Yıldıztutan’ı. Satır altlarını çizdiğimi, birtakım sözcükleri çembere alıp her birini öteki bir dünyanın zerresine dönüştürme uğraşımı, sayfalarına daima notlar yazdığımı fark eden Nora, “Baba, çok mu kusur var kitapta; düzelti mi yapıyorsun?” diye sorduğunda, “Hayır Nora, etkilendiğim, üzerine düşünüp fikirler geliştirdiğim yerlerin altını çizip notlar alıyorum” dedim. Nora alışılmış olarak yetinmedi ve sordu: “Peki nasıl kitap?”, “Ne anlatıyor?”, “Nasıl anlatıyor?”, “Seni en çok nesi etkiledi?” O an sesli düşünerek şöyle şeyler söyledim Nora’ya: “Nora, bu bir roman. Âlâ bir roman! Muharrir arkadaşım tabiatın kudretine ve insanın kuvvetine inanıyor muhakkak ki. Anlatımı bizim sohbetlerimizde oluşan lisana çok benziyor ancak bunda ismini koyamadığım bir başkalık var. Derinlik, estetik, güzellik telaşına düşmeden ve de bildimcilik, kibir ya da cambazlık yapmadan dünyanın ve hayatın seyrine göz kulak kesilmiş. Etkilenme kapasitesine, sevme cüretine, yaratma hünerine sarmalanmış bir lisan, düşünüş ve hissediş var… İnsanı, tabiatı ve ömrü abartmadan ancak hakkını vererek anlatırken kullandığı lisandaki sahicilik beni sakinleştiriyor. Bu sakinlik, yavaşlık ve inançta şifalı bir şeyler var. Tartı, setlik, katılık ve bilgiçliğin bendeki yorgunluğu ve kasveti dağıtan, dünyayı esneten bir samimiyeti var.
Gerçi bu hissettiğim ve düşündüğüm şeyler beni hiç şaşırtmadı, zira müellifi tanıyorum, İhtilal arkadaşımdır tıpkı vakitte ve onun da senin yaşında Duru isminde bir kızı var. Her şeyden evvel, düzgün bir kız babası o! Kızıyla, arkadaşlarıyla, tabiatla ve hayatla ilgisi incelikli ve güçlü. Bunu bildiğim için de romanında kurduğu cihan beni hiç şaşırtmadı. Ancak itiraf etmeliyim Nora, beni asıl etkileyen şey ne anlattığı değil, nasıl anlattığı oldu: Anlatımı ve lisanı kullanma biçimi, senin tabirinle ‘sanatlı ve bilgece’ bir kavrayışla sarmalıyor aklı ve duyguyu.” Nora, başlattığı üzere bitirdi sohbetimizi: “Baba, öyleyse Devrim’in romanını bana anlattığın üzere anlatmalısın herkese…”
KAÇAKÇIDAN DEVRİMCİYE, İHLALDEN YASAYA…
‘Yıldıztutan’da hata, ömrün burjuva örgütlenişinde şeytanlaştırılan akışlara ve oluşlara vakit ve yer olarak beliriyor. Reel-politik gaddarlığın aczi, burjuva çıkarlarca estetize edilen çıkarların kutsiyeti; Spinozavari söyleyişle tabiatın doğurmadığı ırk, din, devlet üzere kapatma aygıtlarının işlemediği tüneller kazmaktır suç…
Aşk ise şimdi ve hâlâ… Aşktan azı yoktur ve gerçeğin canı cehenneme diyen lisan elbette sığmaz ağızlara. Tabiatın yemekle konuşmak ortasına yerleştirdiği lisan, doğayı aşma cüreti olarak aşkla taçlanır… Reşat’ın, “Sen benimle birlikte olma kararı aldığın anda isyan ettin. Artık birçoklarının boğazına kadar gelmiş o düğümlenmeyi, o son adımı atıp ‘Artık yeter!’ demelerini bir kıyametmiş üzere görüyorsun. Neden Surya?” deyişinde çınlayan, zonklayan, uğuldayan hakikat, aşkın isyanla malul ontolojisine reverans yapmakta… Vadi ile yıldız, taban ile burç, merkez ile çeper, Devrim’in yalınlık cüretiyle yer ve mana kaymaları yaşıyor. ‘Yıldıztutan’ı okurken; kaçakçıdan devrimciye, ihlalden yasaya, mevtten yaşama sıçrak bir aklın eşiğinde beliren aşk ve dostluk, dünyanın dümdüz bilgisine teşne olmadan, muvaffakiyet ve memnunluk ideolojisine tenezzül etmeden zonklayan bir geleceğin kalbini avucumda meblağ üzere sektim sözcükler arasında…
‘Yıldıztutan’ın kainatına mistisizm, yüceltim, metafizik ya da ebedi/ mutlak telaffuzların, anlatıların gölgesi düşmemiş. Dünya, ömür ve hakikatler oldukları üzere ve oluş hâlinde edebileştirilmiş. Dans eden, ritmik, akış hâlinde sözcüklerle oluşan izleği, mimarisi ve zamansallığıyla bir tarafıyla tanıdık bildik gerçeği serimliyor, bir tarafıyla de ihtimaller kozmosunu esnetiyor…
SUÇ NEDİR? HATALI KİMDİR?
İnsan kaçakçısı Zervan, Nejla’ya, “Alev alan bir TIR’ın içinden çıkamayıp yananı da gördüm, boğulup balıkların parçaladıklarını da. (…) Bizler, işte bu odada gördüğünüz beşerler ‘İşler bu türlü yürümesin’ diyerek bu işi kurup, müşteri dediğimiz insanların umutlarını emanetimiz bildik. Bizimkisi çok hassas bir iş. Lakin en hoyratça yapılan işlerden biri birebir zamanda” derken bizi o denli bir paralaksa davet ediyor ki, oradan baktığımızda kavramların dikey eksende işlemediğini, objesini bilmeyen bir körlük ve sağırlıkla manası gasp ettiğini hissetmemek olanaksız. Cürüm nedir? Hatalı kimdir? Güzelin ve berbatın gerisine çekildiğimiz bu paralaksta beliren hayatlar burjuva ahlakınca estetize edilmeye direnir… Anlar vardır, birden beliren sessizlikle dolar yer. Dayanılır üzere değildir; vakit bu türlü anlarda yine kurulur. Havada asılı bir kahkaha ya da çığlık, ömrün olağan akışının aczi ve gaddarlığına reddiyenin zerresi olur…
‘Yıldıztutan’ın anlatıcısı, insan kaçakçısı Tufan’ın kaçakları görme biçimini şöyle resmediyor: “Onların kasabadan ziyan görmeden çıkmalarını sağlamak, kendisi için de yeni bir hayatın başlangıcı olacaktı. Daha onurlu bir hayatın. Bu sefer savaşa kendi tercihiyle giriyordu.” Yeniden Tufan hekim Leyla’ya şunları söylüyor: “Kararımı verdim, bu işi bir daha yapmayacağım. Fakat artık onları yüzüstü bırakamam. Kendim için, onların hayal ettikleri hayatlara yani onlara vaadettiğimiz şeylere ulaşmalarını sağlamam gerekiyor. Yazgıları bundan sonraki hayatımın nasıl olacağını belirleyecek.”
Bilmek, yapmak ve olmak ortasındaki geçirgenlik, melezleşme ve karmaşada mayalanan yeni bir öznelliğin kendilik şuuru, diğerkâmlık ve romantizm, çağımızın nahiflik diyerek züppece burun kıvırdığı kadim bir hakikate sadakattir; huzursuz ruhları uyandıracak, isyan ettirecek bir dalgadır Tufan’ın kanat çırpışlarında tazelenen arzu… İsteğini kanatlandıran imge şöyle lisana geliyor: “Üç beş yaşlının ve onların buyruğunda görünüp kendi cebini dolduran bir despotun insanlarımızın umutları, acıları, özgürlükleri üzerinde tasarrufta bulunmalarını istemiyorum.”
‘BEN BİR İHTİLAL İSTİYORUM’
Bu yazının muradı romanın olay örgüsü ve dramatik yapısını özetlemek olmadığından, kurmacanın somutluğundan ve objelerin soyutlanma hallerinden hiç bahsetmeyeceğim. Zira bu, okurun ‘Yıldıztutan’la müsabakasındaki biricikliği lekeleyecektir… Derdim, sıkıntım, gayretim ve niyetim ‘Yıldıztutan’ın derin okuyucuyla müsabakasına vesile olmak. Arzuladığım müsabaka gerçekleştikten sonrası özgün, yaratıcı ve doğurgan bir tecrübe olup olmayacağı lakin okurun etkilenme kapasitesince biçimlenecektir…
Reşat’ın, vadide mayalanan yıldızın karanlığın yüreğine boca ettiği ışıltıyla sürsün şeyleri okuma direnişimiz: “Ben yalnızca bir savaş istemiyorum hoş Surya’m. Buna emin olabilirsin. Ben bir ihtilal istiyorum!”